Gezondheidsklachten door minder bewegen tijdens thuiswerken

ArboNed en HumanCapitalCare constateren dat het aantal ziekmeldingen door griep afneemt. Hoewel het ziekteverzuim daalt in het voorjaar, is het nog steeds aanzienlijk hoger dan voor de coronapandemie. Dit komt voornamelijk door langdurig verzuim als gevolg van stressgerelateerde klachten.

In 2022 was het percentage van werknemers dat uitviel door stressgerelateerde klachten 13 procent hoger dan in 2019. Dit komt overeen met de bevindingen van de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA 2021) van TNO en CBS, waaruit bleek dat 10 procent van de werknemers niet kan voldoen aan de mentale eisen van het werk en 36 procent van de werknemers hoge taakeisen ervaart. ArboNed en HumanCapitalCare schatten dat stressgerelateerde klachten de oorzaak zijn van 20 procent van alle verzuimdagen. 

Chronische stress en een burn-out tasten de hersenen aan, verslechteren het korte termijn geheugen en verminderen het concentratievermogen. Sport en bewegen hebben zowel een behandelend als beschermend effect en helpen stressgerelateerde klachten verminderen en (verergering) voorkomen.

Recent grootschalig onderzoek gepubliceerd in het British Journal of Sport Medicine bevestigt dat sporten en bewegen bijdragen aan het verminderen van symptomen van stress, angst en depressie. Bewegen leidt tot groei van de hippocampus, een hersengebied dat samenhangt met onder meer geheugen en stress.

Sport en bewegen dragen ertoe bij dat de stressgevoelens die we ervaren geleidelijk afgevoerd worden. Dit zorgt ervoor dat we ten eerste weer herstellen van de stressvolle situatie en ten tweede beter in staat zijn met toekomstige stressprikkels om te gaan.

Nu het langdurig verzuim als gevolg van stressgerelateerde klachten toeneemt, is het essentieel om mensen te ondersteunen om te sporten en bewegen ten behoeve van een gezonde leefstijl. Naast dat mensen zelf kunnen proberen meer te bewegen door de dag heen, zoals met een lunchwandeling of gezamenlijke bootcamp, moeten werkgevers hun verantwoordelijkheid gaan nemen in het faciliteren van bewegen tijdens de werkdag.

De volksgezondheid staat onder druk, concludeert de Raad van Volksgezondheid en Samenleving (RVS): het fundament onder de publieke gezondheidszorg in Nederland is "zwak", "wankel" en "te kwetsbaar". Dat is zorgelijk, gezien het feit dat 10 miljoen Nederlanders een of meerdere chronische ziekten hebben en er sprake is van grote sociaaleconomische gezondheidsverschillen. Een visie op de lange termijn, grotere investering en efficiënte samenwerking zijn nodig om dit tegen te gaan.

Al jaren neemt de zorgvraag toe; het overeind houden van de zorg vraagt om actie. Zowel op financieel gebied als op het vlak van samenwerking tussen verschillende domeinen. Er zijn intussen verschillende akkoorden en regelingen die meer inzetten op preventie en ook samenwerking stimuleren tussen zorg en sport in het gemeentelijk domein, zoals het Integraal Zorg Akkoord (IZA) en Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA). De Brede Specifieke Uitkering (SPUK) biedt gemeenten extra financiering om preventieve activiteiten vanuit GALA te organiseren. Maar met alleen middelen zijn de problemen niet zomaar opgelost. De manier waarop verschillende domeinen gezamenlijk preventief en effectief aan de slag gaan om gezondheidswinst te behalen en de druk op de zorg te verlichten is hierin van essentieel belang.

Ook de inzet van sport en bewegen kan helpen bij het halen van deze maatschappelijke doelen. Daarbij is het belangrijk om inzicht te hebben in de huidige sport- en beweegdeelname, gezondheidsverschillen of andere data in de regio of gemeente en in te spelen op wat er lokaal nodig is. Passende monitoring en evaluatie kan vervolgens helpen bijsturen en vervolg geven om daadwerkelijk een bijdrage te leveren aan de sport- en beweegdeelname als onderdeel van een gezonde leefstijl.

Dit gebeurt intussen al op verschillende plekken, zo werken in het Limburgse Beweeghuis medisch specialisten, huisartsen, fysiotherapeuten en beweegprofessionals samen om de zorg slim in te richten, klachten bij cliënten te verminderen en operaties te voorkomen. Of bijvoorbeeld het project LOFIT, waar een leefstlijlloket ziekenhuis omgeving wordt opgezet zodat leefstijl een vast onderdeel wordt in de behandeling van patiënten met een chronische ziekte. Meer aandacht voor de effectiviteit van de samenwerking tussen zorg, welzijn, sport en bewegen en de processen die daarbij aan de orde komen, helpt de zorg overeind houden.

Uit een nieuwsbericht van NOS blijkt dat er steeds meer aandacht is voor toegankelijkheid van games voor mensen met een beperking. En dat is goed nieuws, omdat aangepast gamen voor mensen met een ernstige motorische beperking een van de weinige manieren is om volledig mee te kunnen doen in onze maatschappij. 

Aangepast gamen is hetzelfde als gamen, maar dan met aanpassingen in de software en/of hardware. Voor het spelen met een audiovisueel apparaat is het bijvoorbeeld van belang dat het gehoor, zicht en fysieke functies voldoende werken. Het is lastig om met andere gamers te spelen zonder gehoor of goede handfuncties om de standaard controllers te bedienen.

Gamers met een ernstig motorische beperking

Zo’n 960.000 Nederlanders hebben een matige tot ernstige motorische beperking (7,3 procent). Een deel hiervan ervaart een te grote beperking in motoriek om mee te kunnen doen aan sport en bewegen. Vaak zijn alleen kleine bewegingen (nog) mogelijk. Dat kan komen door aangeboren beperkingen of beperkingen als gevolg van een ongeluk of ziekte, bijvoorbeeld een amputatie, dwarslaesie of spasme. Mensen met een motorische beperking kunnen gebruik maken van een (elektrische) rolstoel of andere mobiliteitshulpmiddelen, zoals een rollator, looprek of wandelstok. 

Voordelen van aangepast gamen

Over de voordelen en de risico’s van gamen is al veel bekend uit onderzoek. Maar aangepast gamen is onderbelicht in de wetenschap en wetenschappelijk onderzoek ernaar is nihil. Dit terwijl de voordelen en de risico’s in potentie groter zijn voor deze groep. Denk alleen al aan de sociale waarde van gamen voor mensen met een ernstige motorische beperking. Gamen geeft je de mogelijkheid contact te hebben met anderen. En ook de mate van autonomie, zelf beslissen wat je doet, lijkt een duidelijk voordeel. Daar waar mensen met een ernstige motorische beperking op hulp van anderen zijn aangewezen, kunnen ze met gamen zelf besluiten nemen. Dit lijkt daarmee van waarde op de kwaliteit van leven.

De feiten op tafel over aangepast gamen

Door het gebrek aan specifiek onderzoek is het inzicht in het exacte aantal mensen met een ernstig motorische beperking dat wil gamen beperkt, maar de hulpvragen uit de praktijk nemen steeds meer toe. Het zou goed zijn als er meer onderzoek plaatsvindt naar de voordelen en risico’s van gamen voor gamers met een beperking.

De Raad van Volksgezondheid en Samenleving (RVS) waarschuwt dat er snel maatregelen nodig zijn om te voorkomen dat de huisartsenzorg en wijkverpleging vastlopen. Dat heeft namelijk aanzienlijke gevolgen: toenemende werkdruk voor de zorgverleners en minder persoonlijke aandacht voor de patiënten. De RVS pleit voor meer regionale samenwerking tussen praktijken. 

De zorgvraag neemt al jaren toe, om de zorg overeind te houden is er actie nodig. Het Gezond en Actief Leven akkoord (GALA) zet een stap in de goede richting. GALA bouwt aan een gerichte lokale en regionale aanpak op het gebied van preventie, gezondheid en sociale basis met als doel: een gezonde generatie 2040. Een van de doelen binnen GALA is het verlichten van de druk op de zorg door meer in te zetten op het voorkomen van gezondheidsproblemen, (leefstijl)interventies bij hoog risico op ziekte en aandacht voor leefstijl tijdens de behandeling. 

GALA gaat dit realiseren via afspraken tussen de rijksoverheid, gemeenten en zorgverzekeraars om domeinoverstijgend samen te werken en zo bij te dragen aan de gezonde generatie 2040. Gemeenten worden door GALA gevraagd een rol te spelen in het stimuleren en vormgeven van lokale samenwerkingen tussen zorg, welzijn en sport en bewegen. Hierbij is zowel aandacht voor het voorkomen van gezondheidsproblemen als het terugdringen van de gezondheidsachterstanden. 

Om de doelen vanuit GALA te behalen en de druk op de zorg te verlagen is een goede samenwerking tussen zorg en gemeenten essentieel. Gemeenten kunnen in het stimuleren van deze samenwerking de regie pakken. Hiervoor kunnen gemeenten de nieuwe Specifieke Uitkering (SPUK) gebruiken. Dit geeft de gemeenten meer financiële middelen om de samenwerking te stimuleren. Meer samenwerking tussen zorg, welzijn, sport en bewegen helpt de zorg overeind houden. Sport en bewegen kunnen bijvoorbeeld als middel ingezet worden om gezondheidsproblemen te voorkomen en gezondheidsachterstanden terug te dringen.

Uit het Iene Miene Media-onderzoek blijkt dat jonge kinderen meer gebruik maken van digitale media dan ooit. Voor een kwart van de baby’s gaat het zelfs om meer dan twee uur per dag. Dat is in strijd met het advies vanuit de Wereldgezondheidsorganisatie. Bovendien gaat het gebruik van digitale media vaak gepaard met stilzitten, waardoor veel van deze jonge kinderen onvoldoende bewegen. Dat gaat ten koste van hun gezondheid.

Om de negatieve effecten van het gebruik van digitale media te voorkomen, is het nodig dat kinderen in een vroeg stadium bewust, veilig en gezond met media leren omgaan. Het gaat daarbij om het vinden van de juiste balans. Uit het onderzoek blijkt dat mediagebruik vaker samengaat met stilzitten naarmate kinderen ouder worden. En dat brengt gezondheidsrisico’s met zich mee.  

Bewegen speelt een grote rol in het voorkomen van problemen met de gezondheid van jonge kinderen. Hoewel er beperkt onderzoek is naar beweeggedrag van kinderen jonger dan 4 jaar, laten studies meestal zien dat meer bewegen en minder stilzitten samengaan met een betere gezondheid en gunstige ontwikkeling van jonge kinderen. Voor kinderen vanaf 4 jaar laat onderzoek zien dat lichamelijke activiteit samenhangt met een hogere botdichtheid, hogere fitheid en een betere motorische ontwikkeling. Kinderen met goed ontwikkelde motorische vaardigheden zijn fitter, hebben minder kans op overgewicht of chronische aandoeningen en ervaren meer plezier aan sport en bewegen. 

Langdurig stilzitten beperken en regelmatig bewegen zijn dus essentieel voor een gezonde ontwikkeling van jonge kinderen. Tegelijkertijd zijn digitale media niet meer weg te denken uit het leven van jonge kinderen. Des te belangrijker dus om de kinderen op jonge leeftijd te leren hoe ze hier gezond mee om kunnen gaan zodat ze hier later niet mee in de problemen komen. Het is belangrijk dat opvoeders het juiste voorbeeldgedrag geven en zorgen voor voldoende balans tussen bewegen en stilzitten in combinatie met het gebruik van digitale media. En dat de keuzes die ze daarbij maken, bewuste keuzes zijn. 

Onderzoek door ABN AMRO laat zien dat de kwaliteit en toegankelijkheid van de huisartsenzorg onder druk staat. Men pleit voor intensievere samenwerking tussen de verschillende takken van de zorg, zoals de huisartsen, de GGD, de geestelijke gezondheidszorg, ziekenhuizen en de wijkverpleging. Maar samenwerking kan en moet veel verder gaan: betrek ook het sport- en beweegdomein erbij voor verlaging van de druk. 

Een behoorlijk deel van de (huisartsen)zorg heeft te maken met het behandelen van chronische leefstijlgebonden aandoeningen. Inmiddels hebben 10 miljoen Nederlanders een of meer chronische aandoeningen. Sporten en bewegen helpen effectief veel van deze aandoeningen te voorkomen, ziektelast te verlagen, ziekteprogressie te vertragen en ernstige valincidenten te voorkomen. Denk aan diabetes type 2 (1 miljoen patiënten), hart- en vaataandoeningen (1,7 miljoen), depressieve klachten (meer dan een half miljoen bekend bij huisarts), kankersoorten als borst-, darm-, en prostaatkanker en 100.000 spoedeisende hulp bezoeken na een val.

Er is veel winst te behalen. Zo’n 52 procent van de volwassenen tot 65 jaar en 58 procent van de 65-plussers voldoen niet aan de beweegrichtlijnen; de hoeveelheid bewegen die risico’s aanzienlijk verlaagt. 

Het is daarom verwonderlijk dat er in de spreekkamer nog niet op grote schaal wordt ingezet op het goede gesprek over bewegen. Het hoeft de huisarts of praktijkondersteuner zelf niet veel tijd te kosten en vraagt weinig extra kennis. Korte gesprekken, met de juiste verwijzingen, kunnen patiënten al behoorlijk op weg helpen.

Al jaren hebben gemeenten de mogelijkheid om buurtsportcoaches in te zetten op de verbinding tussen zorg en sport en dan vooral voor degenen die het niet lukt om uit zichzelf meer te gaan bewegen. Het goede nieuws is dat er nu verschillende akkoorden en regelingen zijn, zoals het Integraal Zorg Akkoord (IZA) en het Gezond en Actief Leven Akkoord (GALA), die meer inzetten op preventie. Bovendien stimuleren de akkoorden samenwerking tussen zorg en sport in het gemeentelijk domein. De Brede Specifieke Uitkering (SPUK) biedt alle gemeenten veel extra financiering om preventieve activiteiten te organiseren.  

Al met al is de tijd rijp om veel sterker in te zetten op het stimuleren van sporten en bewegen vanuit de spreekkamer om daarmee de druk op de zorg te verlagen. Een win-win-win situatie voor de dokter, de patiënt en de staatskas.